منابع پنهان اندیشه هایدگر (تأثیر آموزه‌های چینی و ژاپنی بر نوشته‌های وی)

وقتی در مورد تأثیرپذیری آثار هایدگر از سنت آسیای‌ شرقی (چینی و ژاپنی) حرف می‌زنیم، صحبت صرفاً از تعدادی موضع حاشیه‌ای نیست که تنها از سر اتفاق به ذهن آمده‌ باشند. در موضع نیستی صحبت از اندیشه‌ی سترگی است که یگانه نیاز متفکر است، اندیشه‌ای که برای افکار غربی جدید است و وی آن را مرهون آشنایی با آموزه‌های تائوییِ لائوتسه و چوآنگ تسو است. نیستی برای هایدگر صرفاً یک نیستیِ نابوده و نیست‌انگارانه نیست؛ بلکه «نیستی نیستی» و انباشتگی است. او مدام این اندیشه را در نوشته‌هایش پی می‌گیرد و همین تکرارها و روایت‌های مختلف، آن را برجسته‌تر می‌سازد. در دیگر آثار تاکنون منتشر‌شده‌ی وی نیز می‌توان بازنویسی‌های مشابهی با ته‌مایه‌های تائویی و بعضاً ذن-بودیستی یافت که گاه بسیار و گاه اندک رمزپردازی شده‌اند.

شباهت‌های تفکر هایدگر و تفکر آسیای شرقی ناچیز و کم‌اهمیت نیستند. اشاره‌ای دیگر در این مورد از مرجعی ذی‌صلاح، یعنی شائو، از آن‌جا که چنین تصریح می‌کند: «خیلی از چیزهایی که او “به زبان می‌آورد”، اغلب به همان شکل یا شکلی مشابه در تفکر خاوردور هم گفته شده است». گرچه چنین اشاراتی به‌مرور مورد توجه هایدگرپژوهان اروپایی قرار گرفت، اما به ندرت محل بحث‌های بعدی واقع شد. یک واقعیت عجیب دیگر – که طنینی همین‌قدر اندک یافت – این است که تفکر هایدگر تا سال ۱۹۸۹ به مدت ۶۰ سال در ژاپن به شکلی دقیق و همه‌جانبه مورد استقبال قرار گرفت، امری که می‌تواند از هر حیث به‌عنوان شاهدی غیرقابل چشم‌پوشی بر روابط او با تفکر آسیای شرقی محسوب گردد.

در ضمیمهٔ کتاب «منابع پنهان اندیشه‌ی هایدگر» تومیو تزوکا گزارشی از دیدار خویش با هایدگر در سال ۱۹۵۴ ارائه داده است که حاوی نکات بسیار ارزشمندی است و نخستین بار در متنی به زبان فارسی آمده است؛ در ذیل مختصری از آن گزارش را می‌خوانیم:

از دید هایدگر ماهیت بنیادین انسانی دقیقاً در زبان متراکم شده است؛ به همین دلیل به نظر می‌رسد هایدگر قصد دارد در آن مواضعی با انسان و آثارش مواجه شود که زبان به شکلی اصیل و با تمام توان و نیرو ایجاد می‌شود – ازجمله در اشعار ناب. بنابراین او انتظار داشت که از من چیزی راجع‌به زبان ژاپنی بشنود؛ می‌خواست بیش از آنکه چیزی درباره‌ی این زبان برایش بگویم، خودِ آن را بشنود:

«فراتر از چکاوک بالانشین،
آه، ای گریوه‌ی در سکوت – آرمیده»

به درخواست او من می‌بایست این هایکو از باشو را که او _به گفته‌ی خودش_ در ترجمه‌ای آلمانی خوانده و از آن متأثر شده بود، هم با آوانگاری لاتین و هم با حروف ژاپنی می‌نوشتم و واژه به واژه توضیح می‌دادم. خودش آوانگاری لاتین را در سکوت خواند. نظرش این بود که می‌توان تمام گستره‌ی جهان را در چنین عبارت ساده‌ای درک کرد و آنچه ساده است، بی‌محتوا نیست.